Rok 2011 jest dla Wapna Rokiem Jubileuszowym, na który składa się 100 rocznica rozpoczęcia budowy miejscowej Kopalni Soli, która przez 66 lat swego istnienia odegrała znaczącą rolę w życiu nie tylko Wapna, nie tylko najbliższej okolicy, powiatu czy województwa, ale i kraju. To właśnie z pałuckiego Wapna codziennie „szły wagony z solą w świat”, a rytm życia miasteczka wyznaczała kopalniana syrena. Wszystko to w dniu 5 sierpnia 1977 roku odeszło w przeszłość w wyniku awarii wodnej Kopalni i jej następstwie w postaci katastrofy powierzchniowej osiedla Wapno. Dziś nad Wapnem nie górują już wieże szybowe Kopalni, tylko jej pustostany. Jedynie plac przed Kopalnią tak jak dawniej zapełniony rowerami, motorowerami czy samochodami ale nie jej pracowników, a urzędników Urzędu Gminy, pracowników Poczty, szwalni, czy powstałych tu niedawno sklepów różnej branży. Kopalniana szychta tu dawno skończona. Co po niej pozostało? Kopalniane pustostany, częściowo zaadaptowane przez nowo powstałe firmy, częściowo opuszczone, barbórkowe odznaczenia, dyplomy, fotografie, bryłka soli z poziomu III. Są też wspomnienia nielicznych już byłych pracowników Kopalni, których z roku na rok ubywa. Od 3 sierpnia 1977 roku wapieńskiej soli nikt tu nie wydobywa. Jedyne co dziś można wydobywać w Wapnie, to jedynie pewne wątki historii zakładu. W Miejscu Trudu Górniczego odnajdujemy tabliczkę z znaczącymi dla historii górnictwa gipsowego i solnego w Wapnie. Warto je uszczegółowić. 1828 r. początek eksploatacji gipsu. Odnośnie tej daty nieżyjący już długoletni pracownik Kopalni Soli, a przez 2 lata jej dyrektor, miłośnik lokalnej historii Zygfryd Jankowski dociekał jej faktycznych początków. Przypuszczał, że Wapieński gips był wykorzystywany już w średniowieczu do budowy świątyń w Gnieźnie. Niemniej jednak udokumentowana działalność górnicza w Wapnie rozpoczęła się w XIX wieku. 1869 – na terenie odkrywkowej kopalni gipsu wykonano odwiert, w którym napotkano 2% solankę. Trzeba w tym miejscu wyjaśnić, że ówcześni właściciele gipsowni chcieli jedynie dowiedzieć się, czy jest sens schodzenia z eksploatacją gipsu na niższe pokłady, tym bardziej, że zasoby powierzchniowe tego surowca wyczerpywały się. Wydarzenie to zbiegło się z innym: otóż rok wcześniej w prowincji poznańskiej rozpoczęto badania dotyczące złóż solnych w miejscach występowania gipsu. Odkrycie 2% solanki w Wapnie skłoniło ówczesnego właściciela Wapna Bolesława Moszczeńskiego do czynienia zabiegów o uzyskanie pozwolenia na eksploatację solanki, co też wpisane zostało do rejestru w 1871 roku pod nazwą solanki „BOLESŁAW”. Ale na tym nie poprzestano, tylko prowadzono dalsze poszukiwania, których owocem były kolejno nadanie górnicze na eksploatację soli kamiennej „MOSZCZENNO” wykonane w tym samym otworze co „BOLESŁAW”, jednak znacznie głębiej. Dalsze prace dotyczyły już bezpośrednio poznania kształtu, wielkości i głębokości zalegania złoża solnego. 1911 – początek budowy kopalni soli Zanim zaczęto budować kopalnię soli w Wapnie, na terenie miejscowości wykonano szereg prac wiertniczych, wykonując otwory głębokie. W ten sposób starano się znaleźć najodpowiedniejsze miejsce do budowy szybu. Spośród wykonanych wówczas kilku otworów najdogodniejszym miejscem okazał się tzw. otwór „H”. Jego głębokość wynosiła 1316 metrów i był to najgłębszy otwór wiertniczy, jaki do tej pory wykonany został na terenie Wapna. Co ważne, to fakt, że wierceniami tymi i późniejszymi nigdy nie udało się poznać dolnej granicy zalegania soli kamiennej. W świetle przeprowadzonych badań otwór wiertniczy „H” zlokalizowany był w centralnej części złoża i nie przewiercał jego całej miąższości. Otwór ten krył jednak w sobie dość poważne zagrożenie, o którym wówczas jeszcze nie wiedziano, bądź nie zdawano sobie sprawy. Zagrożeniem tym była woda, która przekreśliła plany budowniczych Kopalni w 1912 roku na głębokości 101,5 metra powodując zatopienie nowo budowanego szybu. To skłoniło do poszukiwań nowej lokalizacji dla nowego szybu kopalnianego. W odległości 63 metrów od zatopionego szybu Nr I, przystąpiono do budowy szybu Nr II. Szyb ten wykonano metodą zamrażania górotworu a ukończono go w 1917 roku. I choć był to pierwszy wybudowany szyb Kopalni soli w Wapnie otrzymał numer II. Pełnił swoją funkcję przez cały okres istnienia Kopalni Soli jako zakładu górniczego, a więc do 1977 roku, kiedy to podzielił los całej kopalni-dół. Jego ostateczna głębokość (stan na 1977 rok) wynosiła 512 metrów. Początkowo zabudowany był drewnianą wieżą szybową, którą w latach trzydziestych zastąpiła wieża stalowa. Wszystko wskazuje na to, że kiedy w latach 70-tych zaistniała awaria wodna, woda, która unicestwiła kopalnię przedostała się na niższe poziomy kopalni głównie tym szybem (oprócz pochylni i szybików międzypoziomowych). Szyb Nr I udało się zbudować dopiero w 1964 roku, a oddano do użytku 2 lata później. Dziś po szybie Nr I (jak do tej pory najdłużej budowanym szybie eksploatacyjnym w polskim górnictwie solnym) usytuowanego nieopodal najwyższego budynku Kopalni – nie ma śladu, zaś w miejscu gdzie znajdował się szyb Nr II zachował się budynek nadszybia (po 1977 roku zaadaptowany na działalność pozagórniczą), w którym po wejściu wzrok przykuwa wysunięta z posadzki betonowa okrągła płyta, z której wystają odwrócone insygnia górnicze i tabliczka SZYB WAPNO II ZGŁĘBIONY W 1917 ROKU ZLIKWIDOWANY W 1978 ROKU. Po Kopalni – dół pozostały jedynie wspomnienia. CDN… W następnym artykule znajdzie Czytelnik podstawowe informacje dotyczące wysadu solnego „WAPNO”. Marcin Lisiecki